جراحی بای پس قلب یا جراحی بای پس سرخرگ کرونری به‌منظور رفع گرفتگی سرخرگ‌های کرونری که باعث خون‌رسانی به قلب هستند انجام می‌شود. برای این منظور سرخرگی که از قسمتی از بدن برداشته می‌شود با سرخرگ انسداد یافته از طریق عمل جراحی تعویض می‌شود.
جراحی بای پس کرونری در صورت آسیب‌دیدگی و انسداد سرخرگ کرونری باید انجام شود. سرخرگ کرونری موجب خون‌رسانی به قلب است. درنتیجه در صورت گرفتگی و انسداد، اکسیژن کمتری به قلب رسیده و درنهایت منجر به سکته قلبی می‌شود.
انواع مختلف جراحی بای پس قلب
بر اساس تعداد سرخرگ‌های مسدود شده، پزشک نوع عمل بای پس را تجویز می‌کند.
- بای پس یگانه: در صورت گرفتگی و انسداد یک سرخرگ
- بای پس دوگانه: در صورت گرفتگی و انسداد دو سرخرگ
- بای پس سه‌گانه: در صورت گرفتگی و انسداد سه سرخرگ
- بای پس چهارگانه: در صورت گرفتگی و انسداد چهار سرخرگ
خطر سکته و حملات قلبی با توجه به تعداد سرخرگ‌های مسدود شده افزایش می‌یابد. همچنین هر میزان تعداد سرخرگ‌های مسدود بیشتر، عمل جراحی بای پس نیز طولانی‌تر و پیچیده‌تر خواهد بود.
علل نیاز به جراحی بای پس قلب
زمانی که برخی از مواد در دیواره سرخرگ رسوب می‌کنند مانع رسیدن جریان خون به قلب می‌شوند. در
این صورت قلب خون کافی از سرخرگ دریافت نمی‌کند و درنتیجه در اثر سکته از حرکت بازمی‌ایستد. هرگونه آسیب ممکن است بطن چپ که مسئول اصلی پمپاژ خون است را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
اگر سرخرگ‌های کرونری مسدود و یا در شرف مسدود شدن باشد، خطر جدی حملات قلبی را در پی دارد. به همین دلیل پزشک جراحی بای پس قلب را برای بیمار تجویز می‌کند.
گرفتگی سرخرگ کرونری را بیماری سرخرگ کرونری یا آترواسکلروز می‌نامند. اگر گرفتگی به حدی باشد که با دارو برطرف نشود، پزشک جراحی بای پس را تجویز می‌کند.
تشخیص نیاز به جراحی بای پس قلب
تشخیص عمل باز قلب برای بیمار توسط گروهی از پزشکان صورت می‌گیرد. برخی عوامل نیز ممکن است موجب پیچیدگی و دشواری عمل قلب شوند. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- دیابت
- آمفیزم
- بیماری‌های کلیوی
- بیماری جلدی سرخرگ
هرگونه سابقه ابتلا به موارد ذکرشده قبل از عمل باید با پزشک در میان گذاشته شود. همچنین در صورت سابقه بیماری در خانواده و مصرف هرگونه دارو پزشک را آگاه کنید. نتایج عمل از پیش برنامه‌ریزی‌شده بسیار بهتر از عمل اورژانسی است.
عوارض جراحی بای پس قلب
جراحی بای پس قلب نیز مانند هر نوع عمل باز قلب دارای خطراتی است. پیشرفت‌های تازه فنّاوری همچنین باعث موفقیت و کاهش خطر جراحی بای پس قلب شده است.
بااین‌وجود خطرات ناشی از عمل بای پس همچنان وجود دارد. برخی عوارض ناشی از عمل بای در ادامه ذکرشده است:
- خونریزی
- ضربان نامنظم قلب
- لخته شدن خون
- درد در ناحیه قفسه سینه
- عفونت
- نارسایی کلیه
- تب
- از دست دادن حافظه به‌صورت دائم یا موقت
- سکته و حملات قلبی
جایگزین‌های جراحی بای پس قلب
در چند دهه اخیر راه‌های جایگزین دیگری به‌جای جراحی بای پس قلب به‌دست‌آمده است. ازجمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
انژیوپلاستى توسط بالون
یکی از روش‌های جایگزین برای درمان سرخرگ کرونری، انژیوپلاستى توسط بالون است. رشته‌ای لوله‌ای وارد سرخرگ مسدود شده و سپس با متورم شدن بالن کوچکی رگ‌ها باز می‌شوند. پس از بیرون آوردن بالون ولوله، قطعه فلزی به شکل داربست به نام stent در رگ جایگذاری می‌شود. استنت درواقع مانع برگشت رگ‌ها به حالت اولیه می‌گردد.
انژیوپلاستى توسط بالون هرچند تأثیر بای پس را ندارد اما خطر کمتری نسبت به آن دارد.
روش سرپایی EECP
EECP نوعی روش سرپایی مؤثر و جایگزین بای پس قلب است. این روش در سال ۲۰۰۲ توسط سازمان غذا و دارو آمریکا برای بیماران قلبی توصیه شد. EECP با متراکم کردن رگ‌های خونی در شاخه‌های پایین‌تر موجب خون‌رسانی بیشتر و افزایش ضربان قلب می‌شود. به‌مرور رگ‌های خونی تازه‌ای به وجود می‌آید و تبدیل به‌نوعی بای پس طبیعی می‌شود.
EECP به‌صورت روزانه ۱ الی ۲ ساعت در یک دوره ۷ هفته‌ای باید انجام شود.
دارو
قبل از جراحی بای پس و یا روش‌های دیگر داروهایی تجویز می‌شود. داروهای ضدعفونی‌کننده و پایین آورنده کلسترول باعث رسوب کمتر رگ‌ها می‌شود.
مصرف روزانه آسپرین بچه به توصیه پزشکان باعث کاهش خطر حملات قلبی می‌گردد.
مصرف امگا-۳ و عدم مصرف اسیدهای چرب ترانس و اسیدهای چرب اشباع موجب سلامت قلب می‌شود.
قبل از عمل جراحی بای پس قلب
درصورتی‌که عمل جراحی بای پس از قبل برنامه‌ریزی‌شده باشد و نه اورژانسی، مجموعه اقداماتی توسط بیمار باید انجام شود. پزشک برای دستیابی به اطلاعات دقیق از قلب بیمار مجموعه آزمایش‌ها و عکس‌برداری‌هایی برای وی تجویز می‌کند. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:
- آزمایش خون
- عکس‌برداری از قفسه سینه
- نوار قلب
- عکس‌برداری از داخل رگ‌ها
بعد از عمل جراحی بای پس قلب
پس از به هوش آمدن ممکن است بیمار غیر از درد دچار فراموشی و اختلال حواس کوتاه‌مدت نیز گردد. بیمار پس از بیرون آمدن از اتاق عمل ۱ الی ۲ روز در بخش مراقبت‌های ویژه و بعدازآن به مدت یک هفته در بخش بیمارستان بستری می‌شود.
قبل از آنکه بیمار از بیمارستان مرخص گردد اطلاعاتی درزمینهٔ مراقبت از زخم‌ها، استراحت و خودداری از فعالیت‌های فیزیکی توسط گروه پزشکی در اختیار وی گذاشته می‌شود. ۶ الی ۱۲ هفته زمان برای بهبود بیمار و بهبود زخم‌ها نیاز است و در این مدت همان‌طور که گفته شد بیمار باید از انجام برخی فعالیت‌ها مانند بلند کردن جسم سنگین، رانندگی خودداری کند.
در صورت داشتن ناراحتی و دردهای طولانی‌مدت در زمان ملاقات پزشک آن را به وی اطلاع دهید. همچنین در صورت مشاهده هرکدام از موارد زیر با پزشک خود تماس حاصل فرمایید.
- تب بالای ۳۸ درجه
- افزایش درد در ناحیه قفسه سینه
- افزایش ضربان قلب
- ترشح و قرمزی در ناحیه شکاف عمل
عوارض درازمدت عمل جراحی بای پس قلب
بعد از یک عمل موفق بای پس علائمی از قبیل نفس‌تنگی، گرفتگی ناحیه قفسه سینه و فشارخون بالا نیز به‌مرور افزایش می‌یابد.
جراحی بای پس هرچند باعث باز شدن سرخرگ کرونری می‌شود اما برای پیشگیری از برخی بیماری‌های قلبی باید در سبک زندگی تغییراتی به وجود آورد. افرادی که موفق به ایجاد این تغییر شده‌اند شاهد نتایج موفق پس از عمل بوده‌اند. ازاین‌رو توصیه می‌گردد پس از عمل راجع تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی با پزشک صحبت کنید.
دکتر کامران حسین زاده متخصص قلب و عروق و جراح قلب
- ۹۶/۱۲/۱۲
